FAMOUS PEEPS!

Yayoi Kusama | เส้นบางๆระหว่าง ‘อัจฉริยะ’ กับ ‘คนบ้า’ x ความเตคเบื้องหลังศิลปะลายจุด

Raven Design

November 3, 2017

73654

{RAVEN SPECIAL. famous peeps}

เธอเป็นใครกันแน่…

คนบ้า หรือ คนดัง?

ผู้ป่วยทางจิต หรือ ศิลปินเอก?

หญิงหัวรุนแรง หรือ อ่อนไหว?

อะไรที่สร้างความ contrast อันหนักหน่วงให้กับเธอผู้นี้?

Yayoi Kusama | ยาโยอิ คุซามะ

ศิลปินที่ทำให้เรารู้ว่า… การมีชื่อเสียงก้องโลกได้ คุณไม่จำเป็นต้องแคร์ว่าคนทั้งโลกจะนิยามตัวคุณว่าอย่างไร ขอแค่เชื่อมั่นในศรัทธาและสร้างผลงานออกมาให้ดีที่สุดก็พอแล้ว

“ฉันรักการวาดรูปมากเหลือเกิน…

มากเสียจนราวกับทุกอย่างบนโลกไม่มีความหมาย”

– Yayoi Kusama –

อะไรคือสิ่งที่สร้างตัวตนของศิลปินผู้นี้ ?

ชีวิตส่วนตัว:

เกิดวันที่ 22 มีนาคม 1929 ที่ Matsumoto จังหวัด Nagano ประเทศญี่ปุ่น ในครอบครัวที่ค่อนข้างมีฐานะจากการทำธุรกิจฟาร์มเมล็ดพันธุ์พืช (ปัจจุบันอายุ 88 ปี)
Yayoi Kusama เป็นลูกสาวคนเล็ก ที่เติบโตมากับพี่ๆอีก 3คน
เธอคิดว่าการที่พ่อของเธอเป็นเสือผู้หญิงจอมเจ้าชู้ ทำให้แม่กลายเป็นภรรยาผู้เก็บกด และคอยให้เธอไปสอดแนมพ่อกับชู้รักอยู่เสมอ
เธอมีความสนใจและคลั่งไคล้ในแพทเทิร์น ‘ลายจุด’ จากการเห็นภาพหลอนตั้งแต่อายุ 10ขวบ และเริ่มสร้างสรรค์ผลงานตั้งแต่นั้นเรื่อยมา

‘ดาบสองคม’ : มรดกทางความทรงจำที่ พ่อ แม่ ทิ้งไว้ให้

ทุกคนต่างรู้ดีว่า ความทรงจำในวัยเด็กเป็นสิ่งสำคัญที่สุดในการสร้างตัวตนของมนุษย์ นั่นรวมถึงปมในใจของมนุษย์เราด้วยเช่นกัน… ความขัดแย้งเรื่อง ‘เซ็กส์’ ในใจของ Kusama ถูกสร้างจากประสบการณ์แย่ๆ ของชีวิตการแต่งงานของพ่อและแม่ ครั้งหนึ่งเธอกล่าวว่า “พ่อของฉันเป็นเพลย์บอย ที่โคตรเจ้าชู้!” มิหนำซ้ำตอนเด็กๆ แม่ของเธอยังให้ Kusama คอยไปสอดแนมเวลาพ่อของเธอไปกับผู้หญิงอยู่บ่อยๆ โดยไม่มีใครรู้เลยว่าภาพของพ่อกับชู้รักที่เธอเห็นได้ปลูกฝังความเกลียดชังในเรื่องเซ็กส์ โดยเฉพาะเรือนร่างและอวัยวะของเพศชายให้กับ Kusama ไปตลอดชีวิต… ที่สุดแล้วปมเล็กๆในอดีตกลับกลายเป็นความขัดแย้งในใจที่ไม่อาจลบเลือน เธอกล่าวว่า “ความหลงใหล และความกลัวในเซ็กส์ มันนั่งเคียงข้างกันอยู่ในตัวฉัน” นี่อาจเป็นอีกหนึ่งตัวอย่างสำหรับนิทาน ‘พ่อแม่รังแกฉัน’ ที่แท้จริง

แม้ว่าฟังดูแล้วความทรงจำในวัยเด็กของ Kusama เหมือนจะไม่มีอะไรดีเอาเสียเลย แต่…

เมื่ออายุได้ 10 ขวบ Kusama เริ่มเห็นภาพหลอนเป็นครั้งแรก เธออธิบายลักษณะของสิ่งที่เห็นว่า “แสงแฟลชวูบวาบ แสงออร่า จุดหนาทึบ และดอกไม้” รูปแบบทั้งหมดที่เกิดขึ้นเป็นเหมือนการทวีคูณ และการกลืนกินหรือลบออก บวกกับภาพภูมิทัศน์แถวบ้านที่อาศัยอยู่ถูกนำมาใช้เป็นการวางหรือกำหนดตำแหน่งจุดต่างๆ ทั้งหมดนี้กลายเป็นกระบวนการในอาชีพการเป็นศิลปินของ Kusama ซึ่งเธอเรียกมันว่า “การลบเลือนตัวเอง (self-obliteration)” ซึ่งปรากฎอยู่ในผลงานชื่อดังอย่าง Infinity Nets นอกจากภาพหลอนแล้วก็ยังมีความทรงจำที่ได้จากเหตุการณ์สงครามโลกครั้งที่2 และการที่เธอถูกส่งให้ไปทำงานที่โรงงานเย็บร่มชูชีพให้กับกองทัพญี่ปุ่น ทั้งหมดนี้กลายเป็นสิ่งที่มีอิทธิพลต่อความทรงจำ ส่งผลไปถึงแนวคิดการให้คุณค่ากับอิสรภาพจินตนาการ และความคิดสร้างสรรค์ในผลงานของ Kusama

พอได้ยินแบบนี้แล้ว… ความทรงจำในวัยเด็กที่พ่อแม่ของ Kusama ทิ้งไว้ให้เป็นมรดก ก็อาจไม่ใช่เรื่องแย่ที่สุดในชีวิต เพราะมันเป็นกลายเป็นสิ่งที่สร้างตนตัว พรสวรรค์ และความสำเร็จอันยิ่งใหญ่ให้กับเธอผู้นี้ด้วยเช่นกัน

ออกเดินทางเพราะ… รักใหม่ หรือ อกหัก?

หลังจากสงครามสิ้นสุดลง Kusama ในวัย 19 ปี ก็ได้เกลี้ยกล่อมจนพ่อแม่ยอมให้เธอเดินทางไปศิลปะต่อที่ Kyoto School of Arts เมืองเกียวโต โดยเธอเรียนการวาดรูปแบบ Nihonga ซึ่งเป็นสไตล์การวาดภาพตามแนวคิดศิลปะดั้งเดิมของญี่ปุ่นตั้งแต่ช่วงปี 1900 เป็นต้นมา แต่ทว่าความรักที่ศิลปะโบราณของญี่ปุ่นมีให้ ก็ไม่เพียงพอที่จะรั้งตัวและหัวใจ Kusama ไว้ เพราะตั้งแต่เริ่มสนใจในศิลปะแบบอาวองการ์ด (Avant-garde) เธอก็ตัดสินใจย้ายไปอยู่ New York ในปี 1957 จนกระทั่งกลายเป็นศิลปินเอเชียคนแรกที่สร้างชื่อเสียงในเมืองที่เต็มไปด้วยโอกาส เสรีภาพ และการแข่งขันอย่าง New York

ผลงานที่เป็นภาพวาดส่วนมากของเธอได้รับอิทธิพลจากลัทธิการแสดงพลังอารมณ์แบบนามธรรม (Abstract Expressionism) อยู่ไปอยู่มาก็เหมือนว่า Kusama จะปันใจให้กับศิลปะแนวป๊อปอาร์ต (Pop Art) ด้วย จนมันกลายเป็นอีกหนึ่งอิทธิพลให้ผลงานของเธอ และสิ่งที่ทำให้เธอแจ้งเกิดแบบสุดๆคือ นิทรรศการที่บนเรือนร่างโป๊เปลือยของผู้ร่วมงานถูกปกคลุมไปด้วยลายจุดสีสันสดใส

ว่ากันว่าการเดินทางมา New York ครั้งนี้ ไม่ใช่เพียงเพราะว่า Kusama พบรักใหม่กับศิลปะ Avant-garde แต่เป็นเพราะเธออกหัก… จากสังคมญี่ปุ่นในสมัยนั้นที่การเกิดเป็นผู้หญิงมีหน้าที่เป็นแม่บ้านและดูแลปรนนิบัติครอบครัวเท่านั้น ครั้งหนึ่งเธอกล่าวถึงสภาพแวดล้อมของวงการศิลปะญี่ปุ่นไว้ว่า “คับแคบ เลวทราม แบ่งชนชั้น และเหยียดหยามผู้หญิง”

เป็น ‘บ้า’ ตั้งแต่เมื่อไหร่?

ทั้งปัญหาครอบครัว บวกกับสภาพแวดล้อมอันโหดร้ายจากสงคราม และค่านิยมการกดขี่ผู้หญิงในสังคมกับความเชื่อที่ว่า “ผู้ชายอยู่หน้า ผู้หญิงอยู่หลัง” ทำให้การหล่อหลอมตัวตนและความทรงจำในวัยเด็กของ Kusama เต็มไปด้วยความขมขื่น

อย่างไรก็ตามดูเหมือนว่า New York จะช่วยทำให้อะไรๆในชีวิตเธอจะดีขึ้น แต่มันก็ไม่สามารถลบเลือนแผลเป็นทางความทรงจำและความเจ็บปวดออกจากใจของ Kusama ได้ แม้ว่าความเจ็บปวดส่วนหนึ่งจะถูกระบายออกทางศิลปะในผลงานสุดพิศดารของเธอ มันก็ยังส่งผลกระทบกับจิตใจของเธอไม่น้อยเลยทีเดียว ในปี 1973 Kusama ตัดสินใจเดินทางกลับมาที่ญี่ปุ่นเพื่อรักษาอาการ ‘บ้า’ ของเธอ แต่หารู้ไม่ว่าการตัดสินใจครั้งนั้นได้กลายเป็นสิ่งที่ทำให้ชีวิตการทำงานของเธอเปลี่ยนไปตลอดกาล

ในที่สุด Kusama ก็ได้เลือกที่จะเข้าไปรักษาตัวและอยู่ที่โรงพยาบาลจิตเวชในกรุงโตเกียวอย่างถาวรในปี 1977 ซึ่งนั่นก็ไม่ได้หมายความว่าเธอยอมแพ้ในอาชีพศิลปินแต่อย่างใด ตรงกันข้าม… ทุกๆวันเธอเดินไปทำงานศิลปะที่รักในสตูดิโอใกล้ๆกับโรงพยาบาล ครั้งหนึ่ง Yayoi Kusama เคยให้สัมภาษณ์กับสำนักข่าวอย่าง BBC ว่า “ความใฝ่ฝันอันแรงกล้าที่สุดของฉันคือการเป็นศิลปินต่อไปตราบจนวาระสุดท้ายของชีวิต”

แล้ว Yayoi เกี่ยวอะไรกับงานเตค?

จริงอยู่ว่าเธอไม่ใช่สถาปนิก ที่ดูเผินๆแล้วก็เหมือนหญิงแก่สติไม่ดีเพียงคนหนึ่งด้วยซ้ำไป… แต่ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าแนวคิดและผลงานทางศิลปะมากมายของเธอ กลายเป็นแรงบัลดาลใจให้กับศิลปินและนักออกแบบทั่วโลก และหากมองลึกลงไป เธอเป็นศิลปินและนักออกแบบที่เปี่ยมล้นไปด้วยศรัทธาและอุดมการณ์อันแรงกล้า ชนิดที่เรียกว่าหาตัวจับได้ยากทีเดียว แม้ว่าผลงานของเธอจะไม่ได้อยู่ในเมกะโปรเจคยักษ์ใหญ่ แต่มันก็ยิ่งใหญ่มากพอที่แบรนด์หรูระดับโลกอย่าง Louis Vuitton และ Phillip Johnson สถาปนิกอเมริกันผู้โด่งดังมาเสนอตัวขอร่วมงานกับเธอ

ในปี 2012 Louis Vuitton ออกคอลเลคชั่นลายจุดของ Kusama ในคอลเลคชั่นพิเศษที่มีชื่อว่า “Louis Vuitton – Yayoi Kusama” และยังตกแต่งภายในช็อป LV สาขาห้าง Selfridges ณ กรุง London ด้วยคอนเซปลายจุดตามแบบฉบับของ Kusama อีกด้วย

ส่วน Phillip Johnson ก็เลือกใช้ผลงานของเธอในการตกแต่ง The Glass House ผลงานชิ้นโบว์แดงของเขา โดยอินสตอเลชั่น “Narcissus Garden” ที่ประกอบด้วยลูกเหล็กทรงกลมที่มีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 30 ซม. กว่า 1,300 ลูก ลอยอยู่บนผิวสระน้ำ ถูกใช้แสดงเพื่อฉลองวันครบรอบ 10ปี ของ The Glass House นอกจากนี้ยังมีการตกแต่งสวนด้วยประติมากรรมรูปฟักทองลายจุดซึ่งตั้งอยู่บริเวณสวนของ The Glass House และกระจกของอาคารก็ถูกตกแต่งด้วยลายจุดสีแดงอีกด้วย

ในฐานะศิลปินผู้ยึดมั่นในความรักที่มีต่อการทำงาน Yayoi Kusama ได้กลายเป็นไอดอลของใครหลายๆคนในด้านความหลากหลายและอิสระทางความคิด มิหนำซ้ำเธอยังเป็นตัวอย่างของการหลุดพ้นจากกรอบความเชื่อแบบเดิมๆ ว่า “ผู้หญิงเป็นได้แค่เมียและแม่ของลูก” เธอได้พิสูจน์ให้โลกเห็นแล้วว่า ไม่มีอะไรที่จะหยุดยั้งความเชื่อมั่น และรักแท้ที่เธอมีต่อศิลปะได้จริงๆ

ความเชื่อ กับ ชีวิตการทำงาน:

Yayoi Kusama เป็นเหมือน ‘คนบ้า’ และ ‘อัจฉริยะ’ ในเวลาเดียวกัน เธอสามารถสร้างความรู้หลายแขนง ด้วยสภาพจิตใจที่ไม่ปกติ ทำให้งานศิลปะของเธอมีความซับซ้อนในชนิดที่ว่าหาตัวจับได้ยาก
Yayoi Kusama ถือเป็นหนึ่งในศิลปินหญิงที่เรียกได้ว่ามีของครบมากจริงๆ เธอมีความสนใจและเชี่ยวชาญเกี่ยวกับศิลปะทุกแขนง ตั้งแต่ภาพเขียน ศิลปะคอลลาจ งานปั้น ประติมากรรม การแสดงที่เกี่ยวข้องกับศิลปะ รวมถึงภาพยนต์ งานเขียน และแฟชั่นอีกด้วย
นอกจากพรสวรรค์ทางด้านศิลปะแล้ว Kusama ยังเป็นอัจฉริยะทางความคิดอีกด้วย ซึ่งนั่นทำให้เธอเป็นทั้งศิลปิน นักออกแบบ นักเขียน นักประพันธ์ และนักกวี ในเวลาเดียวกัน
แนวคิดหลากหลายสร้างความสุดโต่ง และหล่อหลอมความเป็นอัจฉริยะ Kusama มีความเชื่อและให้ความสนใจกับ Femenism (สตรีนิยม) Minialism (ลัทธิจุลนิยม หรือ ลัทธิมินิมัลลิสม์) และ Surrealism (ลิทธิเหนือจริง หรือ ลัทธิเซอร์เรียลลิสม์)
เธอมีความสนใจในศิลปะหลากหลายแนว ได้แก่ Art Brut (ศิลปะดิบ หรือ ศิลปะหยาบ) Pop Art (ศิลปะที่เป็นที่นิยม หรือ ป๊อปอาร์ต) และ Abstract Expressionism (การแสดงพลังอารมณ์แบบนามธรรม)
ผลงานของเธอได้สอดแทรกเรื่องราว และมีเนื้อหาที่เกี่ยวกับ เซ็กส์ อัตชีวประวัติ และจิตวิทยา
“ฟักทอง” เป็นสิ่งที่ Kusama รักไม่น้อยไปกว่างานศิลปะ ในความคิดของเธอฟักทองทำให้เธอรู้สึกอบอุ่น เธอรู้สึกว่ามันมีคุณสมบัติและรูปทรงที่คล้ายกับมนุษย์ เราจึงเห็นมันบ่อยๆในงานศิลปะของเธอ
“จุด” ที่คนเรามักไม่ได้ให้ความสำคัญ แต่สำหรับ Kusama แล้ว มันคือสัญลักษณ์ของโลกและจักรวาล เธอเชื่อว่าจักรวาล ดวงดาว และมนุษย์ทุกคนเป็นจุด

งานศิลปะมากมายของ Yayoi Kusama ถูกจัดแสดงอยู่ที่พิพิธภัณฑ์ที่มีชื่อเสียงทั่วโลก ได้แก่ Museum of Modern Art (1998) Whitney Museum (2012) Tate Modern (2012) และ Hirshhorn Museum (2017)
จัดนิทรรศการโชว์ผลงานในต่างประเทศและญี่ปุ่นทั้งหมด 37ครั้ง และคาดว่าน่าจะมีจำนวนเพิ่มขึ้นอีก
ในปี 2006 เธอได้รับรางวัล Lifetime Achievement Award จาก Women’s Caucus for Art ประเทศสหรัฐอเมริกา เป็นรางวัลอันทรงเกียรติที่มอบให้กับสตรีที่ประสบความสำเร็จทางด้านศิลปะ และยังได้รับรางวัลเกียรติยศอีกมากมายในญี่ปุ่นด้วย
ผลงานของ Kusama ถูกขายในราคา 5.1 ล้านเหรียญสหรัฐ หรือราวๆ 178 ล้านบาท
สื่อออนไลน์ชื่อดัง Artsy จัดให้ Yayoi Kusama เป็น 1 ใน 10 ศิลปินแห่งปีที่ยังคงมีชีวิตอยู่
“The Hustlers Grotto of Christopher Street (1983)” เป็นงานเขียนที่ Kusama เล่าเรื่องราวเกี่ยวกับโสเภณี และมันกลายเป็นผลงานชิ้นโบว์แดงที่ได้รับรางวัลจากนิตยสาร Yasei Jidai
การเป็นตัวแทนฑูตญี่ปุ่น เพื่อไปร่วมงาน Venice Biennale ที่ประเทศอิตาลี ที่ซึ่งผลงานของเธอถูกจัดแสดงอยู่ด้วย ในปี 1993 ทำให้ชื่อของ Yayoi Kusama กลายเป็นที่รู้จักในวงกว้างในฐานะศิลปินลายจุด หรือผู้สร้างสรรค์ Polka Dot
นอกจาก Louis Vuitton แล้ว Kusama ได้ร่วมงานกับบริษัทยักษ์ใหญ่ระดับโลกอย่าง Coca-Cola และ Lancôme

HIGHLIGHT ผลงาน:

** แพทเทิร์นลวดลายสุดพิศวงของ Kusama ถูกนำไปใช้งานอย่างหลากหลาย นอกจากในนิทรรศการหรือภาพวาดแล้ว มันยังถูกนำไปใช้เป็นลวดลายการตกแต่งภายใน ผ้าใบคลุมตึก แพ็กเกจผลิตภัณฑ์ และอื่นๆอีกมากมาย **